Het eerste arrest van 2024 die wij bespreken, is meteen een hele interessante voor het contracten- en aansprakelijkheidsrecht. In een recent arrest van de Hoge Raad ging het om schade ontstaan aan een pand bij het plaatsen van een zogenoemde afzinkkelder op een naastgelegen perceel. De eigenaar en de gebruikers van het pand hebben de aannemer (Multi) aansprakelijk gesteld voor de schade. De vraag in rechte is of Multi als aannemer onrechtmatig heeft gehandeld in de zin van artikel 6:162 BW (onrechtmatige daad). En met name of Multi aansprakelijk is voor de schade zelfs als komt vast te staan dat Multi de werkzaamheden correct heeft voorbereid en goed heeft verricht. Is Multi ondanks het verrichten van prima werk toch aansprakelijk voor schade?
Aansprakelijkheid door bouwwerkzaamheden en onrechtmatige daad
Deze zaak heeft betrekking op de toepassing van de onrechtmatige daad op zaaksbeschadiging door bouwwerkzaamheden. Artikel 6:162 BW stelt ten minste vier voorwaarden voor het bestaan van een schadevergoedingsplicht: onrechtmatigheid, toerekening, schade en causaal verband. De discussie in deze zaak spitst zich toe op de ‘onrechtmatigheid’. Een gedraging kan onrechtmatig zijn, zo leert art. 6:162 lid 2 BW, indien zij (a) een inbreuk op een recht vormt (de rechtsinbreuk), (b) in strijd is met een wettelijke plicht of (c) in strijd is met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm). Hier gaat het specifiek om ‘rechtsinbreuk’ en ‘maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm’.
Zowel de rechtbank als het hof wijzen de vorderingen van de eisende partij tegen de Multi af. Volgens het hof is een gedraging is niet reeds onrechtmatig wegens het enkele feit dat zaaksbeschadiging zich voordoet en een (voorzienbaar) gevolg is van die gedraging. Vereist is dat de gedragingen die hebben geleid tot de zaaksbeschadiging kunnen worden gekwalificeerd als in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt. De eiseressen hebben volgens het hof niet gesteld dat de door Multi gekozen methode voor het plaatsen van de kelder onjuist of onveilig is. Het is dus niet duidelijk wat Multi verkeerd heeft gedaan.
Voorts is van belang dat Multi voorafgaand aan de uitvoering van de werkzaamheden de resultaten van de voorbereidingen van werkzaamheden heeft ontvangen en ook zelf onderzoek heeft gedaan. In dat verband heeft Multi een bouwveiligheidsplan opgesteld. Hierin staat dat risicovolle werkzaamheden zullen worden uitgevoerd die mogelijk kunnen leiden tot schade in de omgeving en dat het opstellen van monitoringsplannen voor risicovolle werkzaamheden moet leiden tot objectief te meten randvoorwaarden waarbinnen de werkzaamheden mogen plaatsvinden, voorkomen dan wel beperken van schade aan naburige panden en de afhandeling van de schuldvraag mocht er toch schade zijn ontstaan. Dit is uitgewerkt in het monitoringsplan. Ook heeft Multi onderzoek gedaan naar de fundering van het pand door de fundering in te meten en door steekproefsgewijs enkele proefsleuven te graven. Multi heeft hiermee de werkzaamheden voldoende zorgvuldig voorbereid.
Niet alleen de voorbereiding was zorgvuldig, maar ook de daadwerkelijke werkzaamheden zijn deugdelijk verricht: volgens het hof was de handelwijze van Multi voldoende zorgvuldig. Zij heeft gehandeld conform het bouwveiligheids- en het monitoringsplan door op het moment dat signaal- en actiewaardes werden overschreden en zich een calamiteit/schade voordeed in actie te komen, overleg te voeren en te beoordelen of aanpassing van de werkwijze noodzakelijk was. Multi heeft simpeler gezegd eigenlijk niets fout gedaan.
Hoge Raad: wel aansprakelijkheid ondanks zorgvuldig handelen
De eisende partijen zijn het hiermee oneens en stappen naar de Hoge Raad. De Hoge Raad komt met een ander oordeel en overweegt in r.o. 3.2.2.:
“Uit hetgeen het hof in rov. 2.6.3 van zijn arrest heeft vastgesteld (zie hiervoor in 2.4) volgt dat aan de bouwwerkzaamheden van Multi een aanmerkelijk risico verbonden was dat aan het pand van [eiseres 1] schade zou worden toegebracht, ook indien maatregelen ter voorkoming van schade werden getroffen en de werkzaamheden zorgvuldig werden uitgevoerd. Waar dit risico zich vervolgens heeft verwezenlijkt, kan niet zonder meer worden aanvaard dat [eiseressen] de daardoor veroorzaakte schade dienen te dragen. Hierbij is van belang dat de werkzaamheden in het belang van (de opdrachtgever van) Multi werden uitgevoerd en voor [eiseressen] geen voordeel opleverden, dat de schade van [eiseressen] niet zonder meer behoort tot hetgeen door een derde in het maatschappelijk verkeer moet worden geduld bij bouwwerkzaamheden van een ander, en dat het veeleer op de weg van Multi lag om zich tegen aansprakelijkheid voor het toebrengen van schade aan derden te verzekeren. Het uitvoeren van deze werkzaamheden door Multi met schade aan het pand van [eiseres 1] tot gevolg, kan daarom een onrechtmatige daad opleveren die verplicht tot vergoeding van de schade die daarvan het gevolg is.”
En vervolgens in r.o. 3.2.3.:
“De onderdelen slagen dan ook voor zover zij klagen dat het hof heeft miskend dat ook wanneer Multi bij de voorbereiding en uitvoering van de bouwwerkzaamheden voldoende maatregelen heeft getroffen ter voorkoming van schade aan zaken van derden en de werkzaamheden op zorgvuldige wijze heeft uitgevoerd, zij aansprakelijk kan zijn voor de schade die [eiseressen] door de bouwwerkzaamheden hebben geleden.”
En deze laatste overweging is toch wel bijzonder. Multi heeft immers goed voorbereidend werk verricht en de opdracht voldoende zorgvuldig uitgevoerd rekening houdend met van toepassing zijnde besluiten en dito wetgeving. Dat stond ook in cassatie bij de Hoge Raad vast. Maar toch is Multi aansprakelijk voor de schade van de eigenaar en gebruiker van het naastgelegen pand. Anders gezegd is het mogelijk dat een partij (hier de aannemer) aansprakelijk is voor schade van een derde zonder dat die partij iets fout heeft gedaan, maar op basis van het feit dat er schade is opgetreden. Aansprakelijkheid vanwege de concrete gevolgen aldus. Het arrest is via de volgende link te lezen:
Conclusie
Ook zonder een fout, verwijt of zelfs ingeval van het prima verrichten van werkzaamheden, kan desalniettemin aansprakelijkheid worden vastgesteld. Wellicht dat voor de Hoge Raad de ernst van de gevolgen in de zaak dermate ernstig waren dat ondanks dat Multi eigenlijk niets heeft fout gedaan, zij desalniettemin aansprakelijk is voor de schade. Een soort risicoaansprakelijkheid zo lijkt het. Het is nog afwachten of de meeste gezaghebbende juristen het arrest op dezelfde wijze lezen, maar hoe dan ook is het als aannemer goed om te realiseren dat je aansprakelijk kunt zijn ondanks dat je voldoende voorbereidingsmaatregelen hebt getroffen én goed werk hebt verricht. Als er schade optreedt bij bijvoorbeeld het naastgelegen terrein en die gevolgen zijn groot, dan ligt aansprakelijkheid op de loer. Waarschijnlijk speelt dit met name ingeval van bouwwerkzaamheden met een aanzienlijk risico op “nevenschade” en ingeval de werkzaamheden de eisende partij geen voordeel opleveren (zoals het naastgelegen pand die er geen voordeel aan heeft). In de inhoudsindicatie bij het arrest staat ook:
“Aanmerkelijk risico op schade, ook bij zorgvuldige voorbereiding en uitvoering werkzaamheden”.
Dus ondanks dat je als aannemer je werk prima doet, bestaat de kans dat je aansprakelijk bent voor schade van derden met name als er een aannemelijk risico op schade bestond. Aannemers kunnen zich in dat kader wellicht verzekeren tegen aansprakelijkheid voor het toebrengen van schade aan derden. Iets om met dit arrest in handen, wellicht serieuzer te nemen.
Vragen of advies aansprakelijkheidsrecht?
Neem vooral eens contact met ons op!
